dede

---------------alıntı---------------
Etimoloji
Dede sözcüğü Orta Asya'da, islam dini ortaya çıknadan önce toplumdaki aydın,bilgili kişileri tanımlamak için kullanılan bir sıfattı. Bunu Dede Korkut örneğinde görmekteyiz. Ancak islam'ın gelişmesi ve Halifelik üzerine başlayan iç mücadele sonucu Emevilerden baskı gören ve Horasan üzerinden Türkistan'a ve Sind'e yönelen Ehli Beyt, burada Emevilerin ırkçı ve baskıcı tutumundan kötü etkilenen ve bu sebeple islam'a geçmeyen Türk Aşiret ve topluluklarına islam'ı bir şekilde sevdirmeyi ve benimsetmeyi başarmıştı. Yusuf Has Hacib'in Kutadgu Bilig adlı eserinde Ehli Beyt soyunun Alevi(Ali Evi) adı ile Dedelerin statüsüne getirilerek yeni dinde oluşan boşluğu doldurdukları görülür. Daha sonraki dönemde Batı'ya göç olgusu ile iran'a, sonra Anadolu'ya ve Osmanlı Devleti fetihlerinde hem kendileri hem de Anadolu'da islamlaşmayı sağlayan Bektaşi tekkelerinin Babagan-ı Rum'da denilen 'Dedelerin Postu'ndan el almış Babalar ile Balkanların islamlaştırılmasına girişilmiştir.Dede'nin eşine ya da ailesinden gelen kadınlara Zeyneb, Fatıma Ana gibi kutsal kişilerin devamı niteliğinde 'ANA' denilmektedir.

Burada Dedelerin öteki şia topluluklarında kullanılan ve yine Oniki imam soyundan gelenlere verilen Ayetullah adı yerine Dede adını kullanmasını[kaynak belirtilmeli] hem yukarıda açıklanan Türk-Anadolu islam yorumundan, hem de Aleviliğin anlayışta Onikici mezhepten gelseler de uygulamada yerel inanışların (Heterodoks şiilik) yanı sıra ismaili Nızari anlayıştan ve Sind(Pakistan eyaleti'den gelen bu Alevi tarikatlardan etkilenmiş olmasından anlayabiliriz.

Tarihsel Gelişim
Alevilik, Ali'yi islam'ın Velayeti, Halifesi olarak görenlerin baskılar sonucu Yemen'e, Lübnan'a, Kuzey Afrika'ya, Sind'e ve de Türkistan'a sığınması sonucu ilk Ortodoks anlayışın buralardaki yerelliğe yorumu sonucunu doğurmuştur. Zira kılıçla fetih yolundan yoksun olan Ehli Beyt, ancak gönül fethi yoluna başvurabilirdi ki bu da doğal olarak çok sayıda Heterodoks Alevi inancını doğurdu. Bugünkü Anadolu Aleviliği ise belirtilen şekilde ilk önce Hoca Ahmet Yesevi tarafından salt Türkistan'a göre biçimlendi. Daha sonra Hacı Bektaşi Veli ile Anadolu'da Alevi-Bektaşi inancında biçimlendi. Yasal olarak bugün kapalı olsa da, Hacı Bektaş Dergahı'na, Mersin'deki Tahtacı Alevileri haricinde tüm Anadolu, Balkanlar, Kuzey Batı Suriye ve daha sonraları Kıbrıs'taki Aleviler dini açıdan bağlıdır. Kentleşme öncesi etkin olan Ocak Sistemi Balım Sultan tarafından örgütlenmiş olup Dede-Talip ilişkileri bu örgütlenme ile günümüze ulaşmıştır. Ayrıca dönem dönem Hacı Bektaş Dergahı'nın hukuki olarak kapatılmasına rağmen Ocak sisteminin tüm Anadolu ve Balkanlarda bozulmadan günümüze ulaşması Balım Sultan'ın dini-idari başarısı olarak yorumlanabilir.
---------------alıntı---------------